Demo




IMITHETHO YOKUBHALA ULIMI

 

Ekupheleni kwesifundo umfundi kumele enelise uku;
a)Lumbanisa onkamisa ngendlela eqondileyo.
b)Ukweqa onkamisa ngendlela ezimbalwa.
c)Ukwehlukanisa ongwaqa.


Onkamisa
a, e, i, o, u.

  • Amazwi onke esiNdebele acina ngonkamisa.
  • Inengi lawo njalo liqala ngabonkamisa.

Fig.1.1   Onkamisa

Onkamisa bayalumbana ukuze benze omunye unkamisa.
Izibonelo:
  • Ngila+  amazinyo=ngilamazinyo
                              

                    a

  • Bala+  inja=    balenja
                 

                  e

  • Ngila  +  umlomo=    ngilomlomo
                   

                     o

  • Izibonelo ezingaphezulu ziveza ukuthi silumbanisa onkamisa ngendlela elandelayo
    • a + a = a
    • a +  i = e
    • a + u = o
Ukweqiwa kwabonkamisa

Okokuzithandela

  • Onkamisa bengeqiwa ngokuthanda kokhulumayo.
  • Lokhu kuvame ukwenziwa nxa kukhulunywa kulanxa kubhalwa.
  • Engeqiwa unkamisa lapho ibizo lilandelwa yisiphawulo, isichasiso sisandulela ibizo esilichazayo kumbe isabizwana soqobo loba esenani sisandulela ibizo emutshweni.
  • Singameqa njalo lapho isenzo silandelwa libizo emutshweni, lanxa sisebenzisa isikhathi esedlulileyo.
  • Singaphinda njalo simeqe unkamisa nxa ibizo lilandela isibanjalo sesabizwana soqobo emutshweni kumbe isabizwana sokukhomba.
  • Izibonelo:
    • Inkazana encane ibigijima.
    • Inkazan' encane ibigijima.
    • Nansi esakho isinkwa.
    • Nansi esakh' isinkwa.
    • Bona abadala abavumi.
    • Bon' abadala abavumi.
    • Bakhama ithumba.
    • Bakham' ithumba
    • Babe bezondana.
    • Babezondana
    • Lo umfazi uyantshontsha.
    • Lomfazi uyantshontsha.
    • Angithandi ukukhuluma.
    • Angithandi kukhuluma.
Okokubanjwa ngamandla

Unkamisa wokuqala uyasuswa ebizweni uma silisebenzisa ekubizeni kumbe ekukhulekeni.


Table 1

Ongwaqa  
 
  • Le yimisindo yenkulumo engasobonkamisa.
  • Ongwaqa sibehlukanisa ngezitho zomlomo ezisetshenziswa ukukhipha umsindo  wabo.


Table 2